Koenzym Q10 (ubichinon) jest substancją niezbędną do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Uczestniczy w produkcji energii w mitochondriach, wzmacnia serce, układ odpornościowy i spowalnia procesy starzenia. To jednak nie jedyne właściwości koenzymu Q10 - jakie są jego źródła, skutki niedoboru i dlaczego warto go suplementować?

Koenzym Q10 — właściwości i działanie

Koenzym Q10 (CoQ10), czyli ubichinon jest naturalnym związkiem chemicznym występującym w organizmach zwierząt i ludzi, którego główna funkcja sprowadza się do udziału w mitochondrialnym transporcie elektronów w łańcuchu oddechowym. Oznacza to, że pełni kluczową rolę w pracy mitochondriów, dostarczając organizmowi energii na poziomie komórkowym. Jego znaczenie jest tak istotne, że odkrycie tych właściwości przez biochemika Petera Mitchell zostało w 1978 roku nagrodzone Nagrodą Nobla w dziedzinie chemii.

Od lat 90. XX wieku preparaty z koenzymem Q10 zaczęły zyskiwać na popularności, czyniąc go obecnie jednym z najpopularniejszych suplementów diety na świecie. Dzisiaj wiemy, że najwięcej mitochondriów posiadają komórki o najwyższym stopniu zapotrzebowania na energię, a zatem i na koenzym Q10: serce, mózg, mięśnie, układ nerwowy, oczy, wątroba, trzustka, nerki.

Rola koenzymu Q10 w organizmie

Koenzym Q10 jest substancją witaminopodobną niezbędną do utrzymania prawidłowej pracy mitochondriów oraz odgrywa kluczową rolę w łańcuchu oddechowym - zachodzącym w tych organellach szlaku reakcji odpowiedzialnym za dostarczanie komórkom energii. Jest też jedynym antyoksydantem rozpuszczalnym w tłuszczach naturalnie produkowanym przez nasz organizm - zapobiega produkcji wolnych rodników i zwalcza stres oksydacyjny, który może powodować uszkodzenia białek, lipidów i DNA oraz pełni istotną rolę w procesach starzenia się organizmu i mediacji stanów zapalnych. Obniżone poziomy koenzymu Q10 są również obserwowane w dolegliwościach dotykających układu sercowo-naczyniowego, chorobach neurodegeneracyjnych, stanach nowotworowych.

Czy koenzym Q10 odchudza?

Za sprawą zaangażowania koenzymu Q10 w produkcję energii komórkowej oraz procesy metaboliczne, podejrzewa się, że składnik ten może także wspierać odchudzanie. Działanie to wiązane jest z zaangażowaniem w wytwarzanie energii ATP, poprawą wydolności fizycznej organizmu oraz rolą CoQ10 w metabolizmie tłuszczów.

Niezależnie od skuteczności jego działania odchudzającego, koenzym Q10 jest jednak ważnym składnikiem dla osób zmagających się z otyłością i nadwagą, ze względu na jego znaczenie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Badania kliniczne potwierdzają skuteczność Q10 w poprawie wskaźników lipidowych, ciśnienia krwi oraz HbA1C (hemoglobiny glikowanej) wykorzystywanej w monitorowaniu przebiegu cukrzycy.

Wpływ koenzymu Q10 na serce i cholesterol

Koenzym Q10 jako bardzo silny przeciwutleniacz wspomaga organizm w walce ze stresem oksydacyjnym, który odgrywa kluczową rolę w rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak nadciśnienie tętnicze, miażdżyca i niewydolność serca.

Badania kliniczne wykazały, że przyjmowanie Q10 w dawce 100 mg przez chorych z zastoinową niewydolnością serca u ponad 50% pacjentów pozwoliło na zmniejszenie nasilenia objawów choroby, takich jak sinica, obrzęki, zawroty głowy oraz kołatanie/zaburzenia rytmu serca. Inne badania potwierdziły również zdolność zredukowanej formy CoQ10 - ubichinolu do hamowania procesów miażdżycowych - obniżenia poziomu "złego" cholesterolu LDL oraz hamowania procesów peroksydacji lipidów. Suplementacja koenzymu Q10 w dawce 150 mg poprawiła markery stanu zapalnego oraz obniżyła poziom stresu oksydacyjnego u chorych z miażdżycą.

Koenzym Q10 w kosmetyce i starzeniu skóry

Silne działanie antyoksydacyjne oraz wysoka rozpuszczalność w tłuszczach sprawiają, że koenzym Q10 znajduje zastosowanie nie tylko w suplementach diety, ale także w kosmetykach. Jest on szeroko wykorzystywany w kosmetykach anti-aging mających na celu spowalniać procesy starzenia się skóry oraz redukować zmarszczki.

Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają jednak, że doustna suplementacja CoQ10 też może korzystnie wpływać na skórę - podany w ten sposób dostaje się do komórek skóry (keratynocytów) zwiększając ich odporność na stres oksydacyjny oraz szkodliwe działanie promieniowania UV. Koenzym Q10 zwiększa także w komórkach skóry syntezę DNA oraz produkcję kwasu hialuronowego, który działa ochronnie na kolagen i wspomaga utrzymanie prawidłowego nawilżenia skóry.

Kiedy i jak suplementować koenzym Q10?

Jak wskazuje doktor Bodo Kukliński: „Nasz organizm pobiera Q10 z pożywienia, lecz może go także samodzielnie syntetyzować na bazie fenyloalaniny, tyrozyny oraz metioniny”. Produktami spożywczymi, w których znajdziemy koenzym Q10 są: mięso, zwłaszcza podroby, ryby, oleje, rośliny strączkowe, szpinak, brokuły. U osób młodych zapotrzebowanie na koenzym Q10 jest zazwyczaj zaspokajane przez syntezę endogenną - naturalną produkcję zachodzącą w organizmie, jednak wraz z wiekiem jej wydajność spada i u osób po 65. r.ż. może wynosić zaledwie 50% ilości wytwarzanej u 25-latków.

Niedobory koenzymu Q10

Niedobory koenzymu Q10 mogą być spowodowane nie tylko wiekiem i postępującym starzeniem się organizmu. Niektóre źródła zaznaczają, że już nawet 20-latkowie mogą cierpieć na obniżenie poziomu tej substancji. Może być to związane z innymi czynnikami, takimi jak:

• przewlekły stres,
• sport wyczynowy,
• palenie papierosów,
• przyjmowanie niektórych leków, głównie statyn,
• niedobory składników odżywczych (m.in. witaminy B6 będącej kofaktorem niezbędnym do produkcji CoQ10),
• genetyczny lub nabyty defekt syntezy lub wykorzystania koenzymu Q10,
• zwiększone zapotrzebowanie tkanek na CoQ10 w przebiegu stanów chorobowych (np. nadczynność tarczycy, choroby układu krążenia, nowotwory, zaburzenia mięśniowe, choroby neurodegeneracyjne).

Odczuwalne skutki niedoboru koenzymu Q10 są niespecyficzne - w początkowym okresie mogą występować cechy zespołu przewlekłego zmęczenia. Następnie zaczynają dominować objawy ze strony narządów, w których występuje największy deficyt tego związku chemicznego. CoQ10 jest obecny we wszystkich komórkach i tkankach ludzkiego organizmu, przez co jego brak może prowadzić do rozwoju licznych dolegliwości zdrowotnych.

Jak suplementować koenzym Q10?

Chociaż dobowe zapotrzebowanie na koenzym Q10 nie jest do końca znane, szacuje się, że jego dzienna dawka powinna wynosić ok. 500 mg/dobę, z czego ok. 5 mg pozyskujemy z diety, a pozostała ilość jest produkowana przez organizm. Dokładna zalecana porcja koenzymu Q10 powinna jednak być odpowiednio dobrana przez specjalistę. Może się ona różnić w zależności od następujących czynników: wiek osoby, jej zdrowie, otrzymywane leczenie.

Nie istnieją jednoznaczne wytyczne dotyczące, kiedy powinno przyjmować się koenzym Q10 rano czy wieczorem. Preparaty z płynnym ubichinolem mogą być stosowane o każdej porze dnia. Koenzym w postaci kapsułek (zarówno sproszkowanej, jak i olejowej formie) ze względu na wysoką rozpuszczalność w tłuszczach powinien być przyjmowany w trakcie posiłków. W przypadku wątpliwości, zawsze należy zapoznać się z ulotką i informacjami od producenta, bądź zasięgnąć porady lekarza.

Suplementy diety zawierające koenzym Q10 - ubichinon czy ubichinol?

Koenzym Q10 występuje w dwóch formach: utlenionej - ubichinonu oraz zredukowanej - ubichinolu. W organizmie aktywna i gotowa do "bezpośredniego działania” jest zredukowana forma koenzymu Q10 (ubichinol), charakteryzująca się mniejszą masą cząsteczkową i lepszą biodostępnością. Najlepiej przyswajalny jest koenzym Q10 w formie ubichinolu, dostarczany do organizmu w formie płynnej (nanokoenzym Q10), jak radzi dr Bodo Kukliński:

"Zalecamy przyjmowanie zredukowanego koenzymu Q10 w formie ubichinolu. Bez wątpienia w przypadku konieczności szybkiego osiągnięcia pożądanego stężenia tego koenzymu, wskazany jest natomiast nanochinol, który wykazuje wyraźnie lepszą resoprcję, dzięki czemu pacjentowi wystarcza już jedna trzecia zwyczajowej dawki".

Przeciwwskazania do zażywania koenzymu Q10

Koenzym Q10 jako substancja naturalnie produkowana przez organizm jest bezpiecznym składnikiem. Nawet stosowany przez dłuższy okres czasu i w wysokich porcjach wydaje się nie wywoływać istotnych skutków ubocznych. Niektóre źródła wspominają niekiedy o pojedynczych przypadkach wystąpienia nudności czy wysypki skórnej.

Jednakże przed zdecydowaniem się na rozpoczęcie suplementacji, należy zwrócić szczególną uwagę na przeciwskazania do jego stosowania - nie zaleca się jego suplementacji u osób cierpiących na niedociśnienie tętnicze oraz u osób uczulonych na którykolwiek składnik preparatu. W przypadku przyjmowania niektórych leków, z którymi Q10 może wchodzić w specyficzne interakcje, takich jak: antracykliny, tamoksifen, timolol, antagoniści witaminy K, niezbędna jest konsultacja z lekarzem.

Suplementacja koenzymu Q10 - kiedy efekty?

Wchłanianie koenzymu Q10 przez nasz organizm jest powolne i niecałkowite, przez co na efekty jego stosowania trzeba trochę poczekać. Po przyjęciu doustnym maksymalne stężenie koenzymu Q10 w osoczu stwierdza się dopiero po upływie od 6, nawet do 23h, a jest on następnie rozprowadzany po całym organizmie. Pełne efekty suplementacji powinny być widoczne po 2-3 miesiącach stosowania. Jednak często zdarza się, że pierwsze korzystne skutki odczujemy znacznie szybciej: niekiedy już po kilkunastu dniach kuracji.

Jak długo można stosować koenzym Q10?

Suplementy zawierające koenzym Q10 mogą być przyjmowane długoterminowo. W badaniach nad koenzymem Q10 nie wykazano poważnych działań niepożądanych przy stosowaniu umiarkowanych porcji, nawet jeśli przyjmowano je przez kilka lat.

Bibliografia:

1. Siemieniuk E, Skrzydlewska E. Koenzym Q10 - biosynteza i znaczenie biologiczne w organizmach zwierząt i człowieka. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2005; 59: 150-159
2. Pelton R. Coenzyme Q19: A Miracle Nutrient Advances in Understanding. Integrative Medicine: A Clinician's Journal 2020; 19(2): 16-20.
3. Kostrzewska P, Mandera A, Nagi K i wsp. Koenzym Q10 – przegląd literatury dotyczącej suplementacji w chorobach przewlekłych oraz procesie anti-aging. Pediatria i Medycyna Rodzinna 2022; 18(2): 134-38.
4. Kukliński. B., Mitochondria. Diagnostyka uszkodzeń mitochondrialnych i skuteczne metody terapii. Mito-Pharma, Gorzów Wielkopolski, 2017.
5. Broniarek I, Jarmuszkiewicz W. Statins and Mitochondria. Postępy Biochemii 2016; 62(2): 77-84.
6. Pravst I, Aguilera JCR, Rodriguez ABC i wsp. Comparative Bioavailability of Different Coenzyme Q10 Formulations in Healthy Elderly Individuals. Nutrients 2020; 12(3): 784.