Psychobiotyki to żywe bakterie mikrobioty jelitowej, które bezpośrednio lub pośrednio wywierają pozytywny wpływ na funkcje neuronalne. Wstępne badania wykazują, że te bakterie probiotyczne mogą warunkować stan psycho-emocjonalny człowieka. Czy mogą one okazać się odpowiednim wsparciem w terapii zaburzeń psychicznych oraz podczas leczenia chorób psychosomatycznych?

Czym są psychobiotyki?

Termin "psychobiotyki" został wprowadzony ponad dekadę temu przez neurobiologa: Johna F. Cryana oraz psychiatrę: Teda Dinana. Dosłownie oznacza: "żywe bakterie, które pozytywnie wpływają na zdrowie psychiczne". Poprzez wpływ na układy: pokarmowy, nerwowy, odpornościowy i hormonalny (obniżenie stężenia kortyzolu), regulują oś mózgowo-jelitową.

Jelito a naturalne psychobiotyki

Jelita mają swój układ nerwowy, wchodzący w skład osi mózgowo-jelitowej. Komunikacja układu pokarmowego z mózgiem odbywa się za pośrednictwem nerwu błędnego. Niezbędne w tym celu są neurotransmitery i neuromodulatory wytwarzane przez bakterie jelitowe (serotonina, melatonina, dopamina, noradrenalina, kwas GABA, acetylocholina), jak również układ odpornościowy i hormonalny (obniżenie poziomu kortyzolu). Na skutek fermentacji błonnika pokarmowego przez bakterie jelitowe dochodzi do wytwarzania się krótko łańcuchowych kwasów tłuszczowych. Te po przedostaniu się do krwi mogą wpływać na ogólną odporność, stan zapalny, metabolizm i inne procesy biochemiczne.

Układ pokarmowy często wymienia informacje z ośrodkowym układem nerwowym. Zatem stan psychiczny czy stres będzie miał wpływ na funkcjonowanie jelit i odwrotnie. Nadmiar stresu może powodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe, a tzw. "rewolucje jelitowe" najczęściej pogarszają ogólne samopoczucie. Takie sprzężenie i możliwość wpływu na mikrobiotę jelitową, sprawiły, że rozpoczęto prace naukowe nad psychobiotykami.

Czy każdy probiotyk to psychobiotyk?

Psychobiotyki jak wspomniano wcześniej to mikroorganizmy zasiedlające jelita człowieka, ale od probiotyków odróżnia je to, że oprócz poprawy funkcjonowania przewodu pokarmowego i układu odpornościowego, psychobiotyki wspomagają siły psychiczne. Posiadają bowiem zdolność do wytwarzania neuroprzekaźników (serotonina, melatonina, kwas GABA, acetylocholina). Za pośrednictwem neuroprzekaźników, psychobiotyki wpływają na oś jelito-mózg, przez co zapobiegają zaburzeniom ze strony układu nerwowego. A zatem oprócz działania probiotycznego wykazują również hamujące rozwój depresji i przeciwlękowe.

Które bakterie jelitowe uznawane są za psychobiotyki?

Działanie psychobiotyków jest zależne od szczepu. Wykazują one korzystny wpływ zarówno na funkcjonowanie układu pokarmowego, immunologicznego, jak i nerwowego. Do najczęściej wspominanych szczepów bakterii mikrobioty jelitowej, które uważa się za psychobiotyki, zaliczamy:

• Lactobacillus casei,
• Lactobacillus fermentum,
• Lactobacillus helveticus,
• Bifidobacterium longum
• Lactobacillus plantarum,
• Lactobacillus rhamnosus,
• Bifidobacterium breve.

Występowanie naturalnych psychobiotyków w diecie

Dostarczenie psychobiotyków w codziennej diecie może być trudne, dlatego też, aby spożywać je w odpowiednich ilościach, warto zastosować suplementację odpowiednio dobranym preparatem, który jest dostępny bez recepty.

Dobrze jednak mieć na uwadze, które naturalne produkty z naszej diety zawierają najwięcej takich probiotycznych drobnoustrojów. Produkty te mogą pozytywnie wpływać także na układ pokarmowy i odporność, a są to:

• kiszonki (m.in. kapusta, ogórki, kapusta pekińska, pomidory, dynia, kalafior),
• fermentowany nabiał (zsiadłe mleko, jogurty naturalne, kefir),
• pieczywo na zakwasie (np. żytnim).

Psychobiotyki wpływają na mózg i układ nerwowy

Podejście medycyny klasycznej do leczenia depresji i lęku skupia się na psychofarmakoterapii, psychoterapii i terapii zajęciowej. W przypadku depresji najczęściej stosowane są leki należące do tak zwanych selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), a w farmakoterapii anksjolitycznej - benzodiazepiny. Warto zauważyć, że w toku badań wykazano, że pacjenci z depresją cechują się zaburzeniem flory bakteryjnej, które polega na zmniejszeniu ilości Bifidobacterium i Lactobacillus. Badani pacjenci zwykle doświadczali poprawy stanu psychicznego i jakości snu po około 4 miesiącach wspomagania leczenia psychobiotykami.

Psychobiotyki a depresja i zespół jelita drażliwego

Z depresją i zaburzeniami lękowymi związany jest zespół jelita drażliwego. Zaobserwowano, że pacjenci z IBS cechują się większym nasileniem objawów depresyjnych i lęku.

Mikrobiota jelitowa może podlegać zmianom pod wpływem stresu psychologicznego, którym towarzyszy osłabienie bariery jelitowej, zwiększona przepuszczalność jelit i zwiększona ekspresja cytokin prozapalnych, a to może prowadzić do powstania stanu zapalnego w jelitach. Tak więc, uszkodzona mikrobiota może powodować zaburzenia lękowe lub nastroju, co skutkuje efektem błędnego koła i zaostrzeniem objawów IBS.

Badania wskazują również na występowanie podobieństw w mikrobiomach chorych na IBS i depresję np. obfitość proteobakterii i niedobór bifidobakterii. U osób z zespołem jelita drażliwego zaobserwowano zwiększoną liczebność bakterii z rodzin Enterobacteriaceae, Lactobacillaceae i Bacteroides. Natomiast ilość Clostridiales, Faecalibacterium i Bifidobacterium była zmniejszona w porównaniu z mikrobiomem osób zdrowych. Zmniejszenie Faecalibacterium i Bifidobacterium charakteryzuje również mikrobiomy osób cierpiących na depresję. Inne źródła wskazują, że w przypadku IBS obserwuje się spadek Lactobacillus i Bifidobacterium przy wzroście Escherichia coli, Streptococcus lub Clostridium.

Jak wspomniano wcześniej, psychobiotyki są odpowiedzialne za wytwarzanie neuroprzekaźników, w tym serotoniny. Co istotne, aż 90% serotoniny w organizmie jest wytwarzane przez komórki enterochromafinowe błony śluzowej jelit, ale także przez bakterie takie jak Lactiplantibacillus plantarum.

Serotonina jest istotnym neuroprzekaźnikiem osi jelitowo-mózgowej i odgrywa ważną rolę w patogenezie i nasileniu objawów zarówno zaburzeń emocjonalnych, jak i zespołu jelita drażliwego. Biorąc pod uwagę, że dysbioza jelitowa może wpływać na biosyntezę, wydzielanie i wychwyt zwrotny neuroprzekaźników, a zaburzenia nastroju są czynnikiem nasilającym objawy zespołu jelita drażliwego, rozsądne wydaje się skupienie terapii na poprawie składu mikrobioty jelitowej.

Psychobiotyki a autyzm i ADHD

ADHD to zaburzenie, charakteryzujące się deficytem uwagi, nadpobudliwością i impulsywnością. Według Pärtty'ego i wsp., niemowlęta, którym podano L. rhamnosus GG, wykazywały zmniejszone ryzyko rozwoju ADHD. Z kolei suplementy diety zawierające L. acidophilus mogą wpływać na poprawę samokontroli i uwagi u dzieci z ADHD.

W populacji dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) stwierdzono zmniejszenie liczebności mikrobioty jelitowej i mniejszą ogólną różnorodność drobnoustrojów. Ponadto, dysregulacja mikrobioty jelitowej zwiększa ryzyko rozwoju zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) u dzieci.

Szacuje się, że światowa częstotliwość występowania zaburzeń ze spektrum autyzmu wynosi jedno na 160 dzieci. Dzieci te często doświadczają objawów żołądkowo-jelitowych, biegunki i zaparć, które mogą złagodzić probiotyki takie jak: L. acidophilus, L. plantarum, L paracasei, L. helveticus, L. delbrueckii subsp. bulgaricus, Streptococcus thermophilus, B. lactis, B. breve, B. lactis oraz B. infantis - w preparatach skojarzonych.

Wpływ psychobiotyków na choroby neurodegeneracyjne

Starzenie się jest naturalnym procesem organizmów żywych. Niestety, pojawiające się z wiekiem uszkodzenia komórek, a także akumulacja szkodliwych metabolitów, sprzyja chorobom neurozwyrodnieniowym, jak choroba Alzheimera i Parkinsona. Choroba Alzheimera jest najczęściej występującą chorobą neurodegeneracyjną, która polega na postępującym pogarszaniu się pamięci i funkcji poznawczych oraz wystąpieniu ciężkiej niepełnosprawności mieszanej. Terapia psychobiotykami w tym przypadku, może okazać się skuteczna jedynie w postaci łagodnej choroby. Mechanizm działania polega na modyfikacji procesów zachodzących w naszym organizmie, takich jak: zwiększenie produkcji neuroprzekaźników, działanie przeciwzapalne oraz antyutleniające. Może się to przełożyć na zmniejszenie deficytów pamięci i poprawę funkcji kognitywnych.

Choroba Parkinsona również jest chorobą neurozwyrodnieniową, która polega na wystąpieniu bradykinezy, sztywności mięśniowej i drżenia spoczynkowego. Biorąc pod uwagę aspekt mózgowo-jelitowy, u pacjentów z Parkinsonem zaobserwowano deficyt drobnoustrojów biorących udział w produkcji witaminy B1, która ma ogromne znaczenie dla uwalniania dopaminy z istoty czarnej mózgu.

Ponadto stwierdzono u nich zwiększoną liczbę bakterii należących do rodzaju Bifidobacterium i rodziny Verrucomicrobiaceae, w tym rodzaju Akkermansia, które rozkładają mucynę odpowiedzialną za nawilżanie ściany jelita i tworzenie bariery między komórkami nabłonka a powierzchnią światła jelita. Probiotyki w przypadku choroby Parkinsona najczęściej łagodzą bóle brzucha i zaparcia, które są częstym problemem w tej grupie pacjentów. Warto też wspomnieć, że uzyskano obiecujące wyniki wdrożenia psychobiotyku na modelach zwierzęcych z chorobą Parkinsona, jak np. neuroprotekcja (kwas polimannurowy jako probiotyk skojarzony z Lacticaseibacillus rhamnosus GG), poprawa zdolności behawioralnych oraz zwiększenie poziomu 5-hydroksytryptaminy i dopaminy po zastosowaniu Lactobacillus plantarum DP189, czy wreszcie neuroprotekcja dopaminergiczna i zwiększenie dostępności neuroprzekaźników dzięki Lactiplantibacillus plantarum PS128.

Najlepszy psychobiotyk - preparaty probiotyczne w kapsułce

Jeśli chcemy wybrać najlepszy psychobiotyk warto sugerować się udowodnioną skutecznością bakterii oraz ich liczebnością (1-10miliardów) i żywotnością. Idealnym byłoby również połączenie kilku szczepów bakteryjnych o pozytywnym wpływie na oś mózgowo-jelitową w jednym preparacie. Wśród najbardziej obiecujących psychobiotyków wyróżniają się trzy szczepy: Lactobacillus paracasei, Lactobacillus helveticus i Bifidobacterium longum.

Badania wskazują, że Lactobacillus paracasei może znacząco obniżać poziom stresu psychologicznego. Stosowanie tego szczepu w wysokich dawkach przyniosło zauważalne efekty w redukcji stresu. Dzięki temu, regularna suplementacja Lactobacillus paracasei wspomaga naszą reakcję na codzienne wyzwania i pomaga utrzymać równowagę emocjonalną. Natomiast szczepy Lactobacillus helveticus i Bifidobacterium longum działają synergicznie i mogą skutecznie zmniejszać objawy depresji. Badania wykazały, że po 8 tygodniach stosowania mieszanki tych probiotyków, objawy depresji zostały zredukowane aż o 50%. To niezwykle mocne wsparcie dla zdrowia psychicznego, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych lub w momentach zwiększonego obciążenia.

Literatura:

1. Evrensel, A., Ünsalver, B. Ö., & Ceylan, M. E. (2019). Psychobiotics. Frontiers in Psychiatry: Artificial Intelligence, Precision Medicine, and Other Paradigm Shifts, 565-581.
2. Cheng, L. H., Liu, Y. W., Wu, C. C., Wang, S., & Tsai, Y. C. (2019). Psychobiotics in mental health, neurodegenerative and neurodevelopmental disorders. Journal of food and drug analysis, 27(3), 632-648.
3. Karakuła-Juchnowicz, H. (2020). Znaczenie, zapomnianego narządu”—mikrobioty jelitowej—w rozwoju i terapii zaburzeń neuropsychiatrycznych. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 14, No. 6, pp. 265-280).
4. Chahwan B., Kwan S., Isik A., van Hemert S., Burke C., Roberts L., Gut feelings: A randomised, triple-blind, placebo-controlled trial of probiotics for depressive symptoms, J Affect Disord., 2019.
5. https://www.medicalnewstoday.com/articles/psychobiotic-diet-could-kimchi-kefir-or-kombucha-lower-your-stress Dostęp z dn. 1.08.2024 r.
6. Fond, G., Loundou, A., Hamdani, N., Boukouaci, W., Dargel, A., Oliveira, J., ... & Boyer, L. (2014). Anxiety and depression comorbidities in irritable bowel syndrome (IBS): a systematic review and meta-analysis. European archives of psychiatry and clinical neuroscience, 264, 651-660.
7. Gwioździk, W., Helisz, P., Grajek, M., & Krupa-Kotara, K. (2023). Psychobiotics as an intervention in the treatment of irritable bowel syndrome: a systematic review. Applied Microbiology, 3(2), 465-475.
8. Yong, S.J.; Tong, T.; Chew, J.; Lim, W.L. Antidepressive Mechanisms of Probiotics and Their Therapeutic Potential. Front. Neurosci. 2020, 13, 1361.
9. Peter, J.; Fournier, C.; Durdevic, M.; Knoblich, L.; Keip, B.; Dejaco, C.; Trauner, M.; Moser, G. A Microbial Signature of Psychological Distress in Irritable Bowel Syndrome. Psychosom Med. 2018, 80, 698–709.
10. Pittayanon, R.; Lau, J.T.; Yuan, Y.; Leontiadis, G.I.; Tse, F.; Surette, M.; Moayyedi, P. Gut Microbiota in Patients With Irritable Bowel Syndrome-A Systematic Review. Gastroenterology 2019, 157, 97–108.
11. Simrén, M.; Barbara, G.; Flint, H.J.; Spiegel, B.M.R.; Spiller, R.C.; Vanner, S.; Verdu, E.F.; Whorwell, P.J.; Zoetendal, E.G.; Rome Foundation Committee; et al. Intestinal microbiota in functional bowel disorders: A Rome foundation report. Gut 2013, 62, 159–176.
12. Pärtty A, Kalliomäki M, Wacklin P, Salminen S, Isolauri E. A possible link between early probiotic intervention and the risk of neuropsychiatric disorders later in childhood: a randomized trial. Pediatr Res. 2015 Jun;77(6):823-8.
13. Skowron K, Budzyńska A, Wiktorczyk-Kapischke N, Chomacka K, Grudlewska-Buda K, Wilk M, Wałecka-Zacharska E, Andrzejewska M, Gospodarek-Komkowska E. The Role of Psychobiotics in Supporting the Treatment of Disturbances in the Functioning of the Nervous System—A Systematic Review. International Journal of Molecular Sciences. 2022; 23(14):7820.
14. Mengshu Xu, Peijun Tian, Huiyue Zhu, Renying Zou, Jianxin Zhao, Hao Zhang, Gang Wang, Wei Chen, Lactobacillus paracasei CCFM1229 and Lactobacillus rhamnosus CCFM1228 Alleviated Depression- and Anxiety-Related Symptoms of Chronic Stress-Induced Depression in Mice by Regulating Xanthine Oxidase Activity in the Brain, Nutrients 2022 Mar 18;14(6):1294.
15. Ruixue Huang, Ke Wang, and Jianan Hu, Effect of Probiotics on Depression: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials, Nutrients 2016, 8(8), 483.